طراحی در بافت تاریخی یکی از بزرگترین چالش هایی است که معماران در طول دوران کاری خود ممکن است با آن روبرو شوند. بستر و سایتی که بخشی از میراث یک کشور و یا حتی جهان محسوب میشود، محدودیتهای زیادی را برای یک طرح ایجاد می کند زیرا در نهایت آنچه مهم است، حفاظت از میراث تاریخی و پیشگیری از آسیبهای احتمالی آینده به آن است. مخدوش نشدن دید به آثار تاریخی، حفظ یکپارچگی خط آسمان و یکپارچگی طرح با سایت از دیگر مواردی هستند که معماران را در زمان طراحی در این بستر با چالش روبرو میکند. با این وجود معماری هنری بی انتهاست و خلاقیت و نوآوری با وجود محدودیتهای گوناگون، همیشه به کمک طراحان آمده است.
مطلب پیشنهادی: معماری ساختمان مسکونی
از اواخر قرن 19، طراحی و معماری مجتمع مسکونی به یکی از مصادیق معماری مدرن و پیشرفته تبدیل شد و تا به امروز کانسپت، ایده و روشهای مختلفی برای دستیابی به بهترین نتیجه در طراحی آن، توسط معماران مورد آزمون و خطا قرار گرفته است. این نوشتار قصد دارد از دریچه ای متفاوت به طراحی مجتمع مسکونی بپردازد. دریچهای که در آن تنها زمان حال مدنظر نیست بلکه قرارگیری پروژه ها در بستری تاریخی، نیازمند نگاه موازی معماران به گذشته و حال حاضر است. نگاه به گذشته بدان جهت که پروژه با بستر خود در انسجام بوده و مانند توده ای سرگردان میان آسمان و زمین به نظر نرسد و همزمان با در نظر گرفتن مقتضیات دنیای مدرن، پاسخگوی نیازهای کاربران خود باشد. بدین جهت سه مجتمع مسکونی واقع در رومانی، هلند و لهستان مورد بررسی قرار خواهند گرفت. هر سه مجتمع در بافتی قرار دارند که به لحاظ تاریخی اهمیت زیادی داشته و مقایسه نحوه برخورد معماران با این میراث در هر کدام از این پروژه ها موضوعی قابل توجه است.
UNStudio و شهر قرون وسطایی ایاشی
ایاشی؛ شهر کاخها و کلیساهای قرون وسطایی، در نیمه شمالی کشور رومانی واقع شده است. این شهر به لحاظ فرهنگی و تاریخی اهمیت بسیار زیادی داشته و یکی از قدیمی ترین مراکز فرهنگی رومانی، از اواخر دهه 1300 میلادی محسوب میشود. میراث تاریخی ایاشی همواره به عنوان پس زمینه برای زمان حال آن به شمار می رود و وضعیت فعلی آن به عنوان یک نیروگاه اقتصادی، فرهنگی و دانشگاهی با تاریخی غنی ترکیب شده است. این ویژگی مهم ایاشی، آن را به مکانی مناسب برای شیوهای جدید از زندگی تبدیل می کند، جایی که گذشته، حال و آینده در هم افزایی با یکدیگر وجود دارند.
تصویر 1. معماری قرون وسطایی ایاشی
مسابقه طراحی مجتمع مسکونی در مرکز تاریخی ایاشی، توسط مجموعه Iulius؛ یکی از بزرگترین دفاتر ساخت و ساز در رومانی، برگزار شد. UNStudio، دفتر معماری زاها حدید، استودیو معماری MVRDV و استودیو Foster + Partners شرکتکنندگان دعوت شده به این مسابقه بودند. موقعیت مکانی سایت مجتمع مسکونی پالاس در کنار کاخ فرهنگ، بناهای تاریخی و کلیساهای متعدد شهر واقع شده و چالش اصلی مسابقه، طراحی و معماری مجتمع مسکونی بود که به خوبی در یک محیط شهری با آثار تاریخی مربوط به دوره های مختلف، جانمایی شود. طرح UNStudio ، با شعار "پلی در زمان، پلی در جوامع" و با هدف ارائه پاسخی منسجم به ویژگیهای سایت، برنده نهایی این مسابقه بود.
تصویر 2. موقعیت قرارگیری سایت مسابقه طراحی و معماری مجتمع مسکونی در شهر ایاشی
مجتمع مسکونی پالاس از نگاه UNStudio
بن ون برکل؛ بنیان‌گذار و معمار ارشد UNStudio در رابطه با روند طراحی مجتمع مسکونی پالاس، بیان میکند که چهار بار به این شهر سفر کرده و در هر سفر موضوعی جدید را در رابطه با ایاشی و بستر تاریخی آن کشف کرده است. برکل معتقد است که به جای "راه‌حل‌های تک خطی"، تحولات درون شهری نیازمند رویکردی متنی است که علاوه بر برقراری ارتباط با گروههای مختلف جامعه، منجر به ارزش افزایی برای تمام مردم شهر خواهد شد. مطالعات گسترده بافت شهری، احترام به آثار تاریخی، پایبندی به اصول پایداری و امکان توسعه پروژه، محور های اصلی و جهت دهنده به طراحی مجتمع مسکونی UNStudio بودند.
ادغام پس زمینه تاریخی شهر و معماری مدرن مجتمع پالاس باعث شده است تا میراث تاریخی، تبدیل به بستری برای طراحی و معماری مجتمع مسکونی شده و در مقابل، این فضای جدید فضاها و چشم اندازهای بدیعی را برای بستر خود ارائه دهد.
خطوط تاریخ، محور طراحی مجتمع مسکونی UNStudio
انطباق پروژه پالاس با محور افقی شهر به منظور حداقل مداخله در خط آسمان ایجاد شده توسط بناهای تاریخی، اولین موضوعی بود که در طراحی حجم بنا مورد توجه معماران قرار گرفت. این موضوع باعث شد تا فرم نهایی در طراحی و معماری مجتمع مسکونی به صورت نامحسوس و حداقل جلب توجه، به بافت شهری افزوده شود.
تصویر 3. نحوه ترکیب حجم مجتمع مسکونی پالاس با بافت شهری
علاوه بر خط آسمان، محورها و چشم اندازهای تاریخی پیرامون سایت، بر جهت گیری و فرم هندسی در طراحی مجتمع مسکونی پالاس تاثیرگذار بودند. محورهای تعریف شده توسط این چشم اندازها، توده ساختمانی را به شش حجم تقسیم میکند. سطوح پایینتر به فضاهای عمومی اختصاص داده شده و توپوگرافی سایت امکان ایجاد یک فضای سبز طبقاتی را در مرکز مجموعه فراهم کرده است. خط افق، شهر را به داخل مجموعه هدایت کرده و عابرین پیاده میتوانند از طریق مسیری که یک سر آن در محله تاریخی آندری قرار دارد، با عبور از میان ساختمانها و فضای سبز مجتمع پالاس به میدان کاخ فرهنگ ایاشی رسیده و به تجربه ای متفاوت از حضور در شهری مدرن با پس زمینه تاریخی دست یابند. نحوه پاسخ طراحان به متن تاریخی و بستر پروژه، زبان بصری بنا به لحاظ فرم و هندسه را شکل داده است و به این ترتیب، هر بخش از طراحی مجتمع مسکونی پالاس، شخصیت و برنامه منحصر به فرد خود را دارد.
تصویر 4. سیرکولاسیون حرکتی و مسیرهای دسترسی به بخشهای مختلف پروژه
پل زمان، پاسخ نهایی UNStudio به طراحی و معماری مجتمع مسکونی پالاس
درگاه‌ها و گشودگی های متعددی برای قاب‌بندی منظره بناهای تاریخی اطراف مجتمع، در نظر گرفته شدهاند. قابهای آجری در بخشهای مختلف ساختمان، ارتباطی قوی با شهر ایجاد کرده و هویت منحصر به فردی را به Palace Residential میبخشند. همچنین ساکنین هنگام عبور از حیاط، از میان سطوح افقی و کشیده نما، به درکی جدید از ایاشی دست خواهند یافت و به این ترتیب، طراحی مجتمع مسکونی پالاس به عنوان یک افزونه فعال در شهر، به چگونگی تجربه آن به شیوهای محتاطانه افزوده و چشم اندازهای جدیدی را ارائه میدهد.
تصویر 5. قابهای تاریخی در طراحی و معماری مجتمع مسکونی پالاس
بازیابی مکعبهای هرمان هرتزبرگر توسط استودیوی معماری MVRDV
ساختمان Beheer؛ یکی از بناهای شاخص جنبش ساختارگرایی، در سال 1972 توسط هرمان هرتزبرگر در هلند طراحی شد. این مجموعه به عنوان دفتر یک شرکت بیمه، نوع نگاه به معماری و طراحی ساختمانهای اداری را برای همیشه متحول کرد. ایده حجمی این ساختمان براساس یک ماتریس فضایی مدولار از بلوکهای بتنی با عرض 9 متر شکل گرفته که بر روی یک شبکه شطرنجی چیده شده است. هرتزبرگر این مکعبها را در امتداد دو خیابان اصلی که لبه های سایت را تشکیل میدهند، تنظیم و تکرار کرده و بدین ترتیب فضاهای داخلی نیز در دو جهت عمودی و افقی توسعه یافته اند.
تصویر 6. شبکه مدولار تشکیل شده از مکعبهای 9 متری
یکپارچگی میان هندسه احجام، فضاهای داخلی، پلان و سازه از نکات برجسته Centraal Beheer محسوب میشود. ایده طراحی هرتزبرگر در طراحی فرم و هندسه ساختمان، معماری داخلی را نیز تحت تاثیر قرار داده و کیفیت فضایی ویژهای را به وجود آورده است. فضاهای داخلی گوشه دار، تودرتو و برخوردار از دیدهای متنوع و حریم خصوصی، کارمندان را برای نوشیدن قهوه، استراحت و یا برگزاری جلسات دور هم جمع میکند. استفاده از سطوح شیشه ای که در تضاد با ساختار بتنی بنا به کار رفته است، نور طبیعی را نیز از خیابان به فضای داخل مجموعه وارد میکند. نحوه طراحی و معماری داخلی Centraal Beheer به صورتی است که کارمندان در زمان کار، احساس حضور در کنار اعضای خانواده خود را داشته باشند و بسیاری از آنها، وسایل شخصی و یا اعضای خانواده خود را از خانه به محل کار می آوردند.
مطلب پیشنهادی: طراحی برج مسکونی
تصویر 7. طراحی فضای داخلی با محوریت افزایش تعامل میان کارمندان
معماران MVRDV، احیاکنندگان Centraal Beheer
دفتر معماری MVRDV ماموریت یافته تا مجموعه Beheer و منطقه اطراف آن را که سالها بدون استفاده رها شده است، بازسازی کرده و با حفظ ساختار اولیه بنا به مجتمع مسکونی پایدار تغییر کاربری دهد. این پروژه بخشی از یک برنامه توسعه سه هکتاری در نزدیکی ایستگاه قطار شهر است. طرح پیشنهادی MVRDV، 650 تا 800 واحد خانه با تمرکز بر پایداری، فضای سبز و نوآوری را دربرمیگیرد.
تصویر 8. نمای شهری Centraal Beheer
امتداد دیدگاه هرتزبرگر در طراحی مجتمع مسکونی
بر اساس طرح ارائه شده برای بازسازی ساختمان Beheer محورهای اصلی بنای اولیه حفظ شده و به بخشی از مهمترین مسیرهای دسترسی در طراحی مجتمع مسکونی تبدیل خواهند شد، بنابراین دیدگاه طراحی هرتزبرگر حفظ شده و گسترش مییابد.
طراحی و معماری مجتمع مسکونی MVRDV دربردارنده تیپهای مختلفی از واحدهای مسکونی است که در ساختار اصلی آنها تا حد امکان از بنای اولیه و مکعبهای 9 متری هرتزبرگر استفاده شده است. چوب به عنوان مصالحی پایدار در بازسازی بنا و مشخص بودن سازه جدید از قدیمی، مورد استفاده قرار خواهد گرفت. علاوه بر بخشهای مسکونی، معماران با ایجاد فضاهای عمومی برای ساکنان آینده، قصد دارند جنبه اجتماعی مجموعه را بازیابی کرده و مجددا مورد استفاده قرار دهند. فضای سبز، مسیر عبور آب، زمین ورزش و فضای بازی کودکان، از مهمترین فضاهای عمومی تعریف شده در طراحی مجتمع مسکونی هستند.
تصویر 9. پلان و ساختار اولیه Centraal Beheer متاثر از فرم مدولار ساختمان
بازسازی ساختمان موجود نه تنها میراث معماری هلندی را حفظ می کند، بلکه طرحی سازگارتر با محیط زیست است، زیرا نوسازی و مرمت یک ساختمان قدیمی نسبت به ساخت ساختمان جدید، CO2 کمتری تولید میکند.
مجتمع Riverview / APA Wojciechowski Architekci
طراحی و معماری مجتمع مسکونی APA Wojciechowski Architekci از بیش از 232 آپارتمان با مساحت های 33 تا 208 متر مربع، 21 مغازه و 29 واحد اداری تشکیل شده و در سایتی تاریخی که بخشی از میراث کشور لهستان محسوب میشود قرار دارد. با توجه به موقعیت مکانی مجتمع مسکونی Riverview، شخصیت پروژه به بناهای تاریخی اطراف اشاره دارد و در پیوند با بافت پیرامون خود طراحی شده است. معماران APA نحوه دید به پروژه از نقاط مختلف شهر و نوع تاثیرگذاری آن بر خط افق تاریخی سایت را نیز در طراحی مجتمع مسکونی خود مدنظر قرار دادهاند.
مطلب پیشنهادی: طراحی آپارتمان مسکونی
تصویر 10. طراحی مجتمع مسکونی Riverview در انطباق با بافت تاریخی سایت
روایتی مدرن از میراث معماری هانسیها
اتحادیه هانسی یک مجتمع تجاری و دفاعی قرون وسطایی متشکل از بازرگانان بود. این اتحادیه نزدیک به 200 شهر را در هفت کشور امروزی در بر میگرفت و در اوج قدرت خود بین قرن‌های 13 و 15، از هلند در غرب تا روسیه در شرق، و از استونی در شمال تا کراکوف لهستان در جنوب امتداد داشت. هانسیها میراث معماری بزرگی نیز از خود به جا گذاشتن که در بردارنده بناهای آجری و ملهم از معماری گوتیک بود. طراحان APA با نگاه به دو سبک معماری هانس سیاتیک و بورگر التقاطی، ایجاد یک توسعه مدرن و جاودانه را با جزئیات مینیمالیستی، هدف خود قرار دادند.
طراحی مجتمع مسکونی Riverview شامل هفت ساختمان است که توسط یک حیاط داخلی به هم متصل شدهاند. جانمایی ساختمانها در سایت به گونه ای است که احجام علاوه بر رودخانه، دسترسی آسانی نیز به مرکز شهر داشته باشند. گشودگی مجتمع مسکونی از دو جهت باعث شده تا فرم نهایی حالتی یکپارچه و روان در سایت داشته و به خوبی با بافت پیرامون خود ارتباط برقرار کند.
تصویر 11. سایت پلان Riverview
تمام جزئیات به کار رفته در طراحی و معماری مجتمع مسکونی Riverview به دنبال خلق فضایی است که مفهوم خانه را چه به لحاظ کالبدی و چه به لحاظ معنایی با خود به همراه دارد. استفاده از چوب در سقفهای شیبدار، قاب پنجره و تراس ها در ترکیب با آجر قرمز و پوشش گیاهی گسترده در سرتاسر سایت، یادآور فرم کلاسیک خانه سازی در گذشته است. حیاط داخلی در طراحی مجتمع مسکونی Riverview در ترازی بالاتر از سطح خیابان قرار گرفته تا علاوه بر بهبود دید نسبت به منظره رودخانه، حریم خصوصی را برای ساکنان مجتمع فراهم کند. کاشت درخت و گیاهان مختلف، فضا را مرزبندی کرده و حس حضور در حیاطی اختصاصی را با خود به همراه دارد.
تصویر 12. نمای غربی مجتمع Riverview و منظره رودخانه
برای تاکید بر زبانی مشترک میان طراحی و معماری مجتمع مسکونی و بافت پیرامون، معماران آجرهای به کار رفته در نما را به کارخانه آجرپزی لهستانی با قدمت صد سال در نزدیکی همان محدوده سفارش دادند. این شیوه تهیه مصالح، در افزایش سرعت ساخت مجموعه نیز بسیار موثر بود.
تصویر 13. جزئیات به کار رفته در طراحی و معماری مجتمع مسکونی Riverview
موزه هنری Riverview
فضای سبز در طراحی و معماری مجتمع مسکونی Riverview، با همکاری دانشجویان آکادمی هنرهای زیبای گدانسک؛ بندری در شمال لهستان، طراحی شد. هنرمندان جوان عناصر معماری کوچکی را طراحی و تولید کرده و آنها را در گوشه و کنار سایت قرار دادند. خاک اضافی مورد نیاز برای کاشت درختان به صورت تپههایی انباشته شده و به آرامی با محیط اطراف خود ترکیب میشود. همچنین پانل مربوط به سقف پارکینگ زیرزمینی با در نظر گرفتن چیدمان درختان طراحی شده است.
مطلب پیشنهادی: طراحی و اجرای شهرک ساحلی
تصویر 14. آثار هنری دانشجویان گدانسک در نقاط مختلف سایت
هر نقطه روی کره زمین روایت تاریخی منحصر به فرد خود را دارد. روایتهایی که شاخه های مختلف هنر از جمله معماری به نمودهای عینی و زبان بصری آن تبدیل می شوند. مصالح، فرم هندسی و نحوه ترکیب احجام، معماری داخلی و نحوه تعامل بنا با محیط پیرامون، معرف دیدگاهها، عقاید و گرایشهای یک عصر تاریخی خاص است.
موقعیت جغرافیایی سه مجتمع مسکونی Palas، Centraal Beheer و Riverview نیز در بردارنده ویژگیهای تاریخی به خصوصی است که معماران قرن 21 را برای طراحی و معماری مجتمع مسکونی مدرن و منسجم با بافت، به چالش میکشد. اولین نکته ای که طراحان در مواجهه با این پروژه ها در نظر گرفتهاند، هماهنگی و پیروی از خط آسمان شهر است. این موضوع باعث شده است تا دید به سمت اثر تاریخی حفظ شده و حتی بنای جدید نیز در راستای تقویت این دید، جهت گیری کند. استفاده از مصالح رایج در یک بافت شهری و یا مصالحی که کمترین تضاد را با محیط ایجاد می کند، راهکار طراحی دیگری است که در روند ایده پردازی و طراحی مجتمع مسکونی مورد توجه قرار گرفته است. بررسی سه پروژه مجتمع مسکونی فوق نشان داد که معماری مدرن لزوما در تقابل با میراث تاریخی قرار نمیگیرد. بلکه هر دو میتوانند مکمل یکدیگر بوده و بستر را برای توسعه و محافظت از یکدیگر فراهم کنند.