امین سلامت عمومی جامعه و در دسترس بودن امکانات درمانی برای مردم، از مهمترین دغدغه های مطرح برای دولتهای مختلف در سطح جهان است. معماری فضای بیمارستان ، کلینیکها و به طور کلی مراکز درمانی از پیچیدگی و حساسیتهای زیادی برخوردار است. زیرا چگونگی عملکرد فضاهای مختلف در معماری بیمارستان به طور کامل سلامت مردم را تحت تاثیر قرار میدهد.
در معماری و طراحی بیمارستان باید در نظر داشت که حرکت و رفت آمد مراجعین در این فضا با شرایط ویژه ی همراه است؛ برای مثال وجود مشکلات جسمی و بعضا استفاده از صندلی چرخدار، معماری فضای بیمارستان را ملزم به رعایت اصول و قوانینی خاص میکند. همچنین مراجعین معمولا با احساس خوبی به این مکان وارد نمی شوند. فشارهای جسمی و روحی ناشی از بیماری باعث میشود که اضطراب و ناراحتی بر جو عمومی بیمارستان حاکم شود. همچنین بیماران و کادر درمان مدت زمان زیادی را در این مکان سپری میکنند. برخورداری معماری فضای بیمارستان از کیفیت مناسب، موجب تسریع روند بهبود بیماران و حفظ روحیه کارکنان و بالعکس، طراحی و ساخت بیمارستان بدون توجه به اصول نیز تاثیری نامطلوب بر مراجعین خواهد گذاشت.
برای روشن شدن اهمیت موضوع معماری و طراحی بیمارستان، در ادامه دو نمونه از این کاربری مورد بررسی قرار میگیرد. ویژگیهای مورد توجه در در این دو بیمارستان نشان میدهد که فارغ از جغرافیا، مسائل و دغدغه های معماری در سرتاسر جهان تا حد زیادی یکسان بوده و پاسخ به آنها به رویکردهای ویژهای نیاز دارد.
طراحی و ساخت بیمارستان 206 تختخوابی ازگل
موقعیت مکانی: تهران، ایران
تاریخ طراحی: 2021
معمار: محمد رحیمیزاده
مساحت: 3783 مترمربع
چالشهای پیش رو در معماری بیمارستان ازگل
بیمارستان ازگل با مساحت 3783 مترمربع در تهران و در بلوار ارتش واقع شده است. ویژگیهای فیزیکی سایت انتخاب شده برای معماری و طراحی بیمارستان باعث شده است تا چالشهایی پیش روی طراحان باشد. به دلیل مساحت کم زمین و عدم برخورداری آن از هندسه اقلیدسی، بر ارتفاع بنا افزوده شده و در نتیجه دسترسیهای عمودی و نحوه حرکت در طبقات در روند معماری فضای بیمارستان بسیار مهم بود. همچنین وجود شیب 4 درصدی زمین باعث شده است تا میان جبهه شمالی و جنوبی بیمارستان حدود 5 متر اختلاف ارتفاع وجود داشته باشد. به همین دلیل دسترسیهای افقی به محاسبات دقیق و اصولی نیاز داشت تا معماری بیمارستان آسایش کارکنان و بیماران را فراهم کند. بر همین اساس نحوه ارتباطات عمودی و افقی در سرتاسر پروژه، کانسپت و ایده اولیه در طراحی فضای بیمارستان را شکل داد.
مطلب پیشنهادی: طراحی مدرن نما
در روند معماری بیمارستان ازگل، چهار موضوع مهم پیش روی طراحان بود:
انتخاب محل سایت
سیرکولاسیون عمودی و افقی در معماری فضای بیمارستان
توجه به اصول معماری پایدار در مراحل مختلف طراحی
به کار بردن تدابیری در طراحی فضای بیمارستان برای حفظ روحیه و ایجاد سرزندگی در بیماران و پرسنل
در ادامه هر کدام از چهار موضوع فوق و چگونگی برخورد معماران این پروژه با چالشهایی که در طراحی و ساخت بیمارستان پیشرو داشتند بررسی خواهد شد.
نحوه انتخاب سایت برای طراحی بیمارستان ازگل
برای روشن شدن نحوه انتخاب سایت طراحی و ساخت بیمارستان لازم است تا با دو مقیاس مختلف و با دیدی از بالا به پایین به این پروژه نگریست. پس از بررسی های متعدد، چندین شاخص برای سایت در نظر گرفته شد:
دسترسیهای شهری در محل طراحی بیمارستان
در مقیاسی کلی و بزرگ و براساس اصول طراحی شهری، فاصله منطقی محل طراحی و ساخت بیمارستان از شبکه حمل و نقل عمومی و دسترسی به مسیرهای ارتباطی آینده، دو موضوع مهم و تاثیرگذار در روند انتخاب سایت بودند. این سایت به گونه ای انتخاب شده تا در نقطه کور شهری قرار نداشته و از محل قرارگیری بیمارستان تا سایر نقاط شهر امکان دسترسی به بزرگراهها فراهم باشد.
همسایگی ها در محل طراحی بیمارستان
در مقیاسی جزیی و کوچکتر، همسایگی ها و همجواری های سایت بیمارستان مورد توجه قرار گرفتند. لازم بود تا محل قرارگیری سایت به گونه ای انتخاب شود تا فضای مورد نیاز برای پارکینگ فراهم گردد. همچنین به دلیل رفت و آمد بالا، میبایست در طراحی فضای بیمارستان از قرارگیری ضلع اصلی در مجاورت بافت مسکونی جلوگیری میشد. امکان ایجاد چندین ورودی برای پاسخگویی به عملکردهای مختلف و برخورداری از دید و منظر و هوای پاکیزه، موضوعات دیگری بودند که در انتخاب سایت برای طراحی و ساخت بیمارستان مورد توجه قرار گرفتند. در نهایت نیز لازم بود تا هندسه زمین به گونه ای باشد که امکان تفکیک ورودی اصلی و اورژانس در معماری فضای بیمارستان فراهم شود.
سیرکولاسیون عمودی و افقی در طراحی فضای بیمارستان
به دلیل محدودیتهای موجود در مساحت زمین، ایده اصلی معماری و طراحی بیمارستان ازگل براساس تقسیم بندی و ارتباطات عمودی و افقی شکل گرفت. در قدم اول متوجه شد که بخشهای مختلف در معماری فضای بیمارستان به گونه ای جانمایی شوند که بیماران و پرسنل برای رسیدن به بخش مورد نظر خود، مسیری کوتاه و خوانا را پیش رو داشته و تعدد راهرو و اتاقها در معماری داخلی بیمارستان موجب سرگردانی آنها نشود. در نحوه چیدمان و سلسله مراتب فضایی نیز همانند مرحله انتخاب سایت، پروسه طراحی فضای بیمارستان براساس دو مقیاس شکل گرفت:
نحوه زون بندی فضاها در معماری بیمارستان
در یک نگاه کلیتر ابتدا برای جلوگیری از تداخل عملکردهای مختلف در معماری و طراحی بیمارستان، برای هر کدام، ورودی جداگانه تعریف شد. همچنین در معماری داخلی بیمارستان دسترسی سریع میان بخشهای مختلف از طریق زون بندی فضاها از عمومی به خصوصی و از شلوغ به خلوت صورت گرفت. بدین ترتیب هر چه بیشتر به سمت فضاهای داخلی پروژه حرکت کنیم، با محیطهایی خلوت و ساکت تر مواجه میشویم. این سلسله مراتب فضایی از ازدحام در محل جانمایی آسانسور و راه پله ها نیز جلوگیری خواهد کرد.
استفاده از تیپ بندی در معماری داخلی بیمارستان
در نگاهی نزدیک تر به بنا، در تقسیم بندی های عمودی معماری فضای بیمارستان، زون بستری که نیاز به آرامش بیشتری داشته و معمولا به غیر از ساعات ملاقات از تردد و ازدحام کمتری برخوردار است، در طبقات بالاتر قرار گرفت. همچنین تیپ شدن فضاهای بستری برای برخورداری از خدمات بهتر و کنترل نور و دید، در طرحریزی معماری داخلی بیمارستان مورد توجه قرار گرفت.
پیشنهاد میشود برای کسب اطلاعات درباره شرکت معماری و طراحی روی لینک کلیک نمایید.
یکی از الزامات مهم در طراحی بیمارستان کنترل شرایط بهداشتی آن است. از همین رو برای جلوگیری از انتشار آلودگی در قسمتهای مختلف دو دسته راهرو، شبکه های افقی حرکت در طراحی فضای بیمارستان را سازماندهی کردند. برای بخشهای حساس تر از جمله جراحی، آی سی یو و سی سی یو نیز فیلتر ورودی تعریف شد.
پیوند میان کالبد و بستر؛ اصلی برای پایداری در معماری و طراحی بیمارستان
به کار بردن مصالح مدرن برای کاهش مصرف برق و انرژی، استفاده از سلولهای فتودینامیک و انرژیهای تجدیدپذیر و اندیشیدن به راه حلهایی که در معماری فضای بیمارستان به استفاده بهینه از نور و تابش در معماری مدرن منجر شود، بخشی از تدبیری به کار برده شده در طراحی و ساخت بیمارستان ازگل به شمار میروند. برای رسیدن به این اهداف در طراحی بیمارستان، از پیوند میان زمینه و ساختمان استفاده شد. زیرا نوع تعامل یک بنا با بستر خود، نقش تعیین کننده در پایداری و طول عمر آن دارد.
نحوه پیوند بستر و بنا در طراحی و ساخت بیمارستان
معماری بیمارستان ازگل بر پایه هماهنگی و انسجام کامل میان بستر و زمینه شکل گرفته است. نکات مختلف در روند ایده پردازی و طراحی فضای بیمارستان در نظر گرفته شده تا این بنا قابلیت برقراری دیالوگ با بافت شهری و سایت خود را داشته باشد. به دلیل ارتفاع زیاد ساختمان، در طراحی حجم آن از فرمهای خطی و دندانهای استفاده شده است. انتخاب این فرم در معماری بیمارستان باعث تعدیل توده ساختمانی شده و بنا کمتر از چیزی که هست، به نظر میرسد. بنابراین حجم ساختمان همانند جسمی صلب و ناهمگون در میان شهر جلب توجه نمیکند.
به کارگیری اصول پایداری معماری ایرانی در طراحی بیمارستان
برای افزایش هر چه بیشتر ارتباط بنای بیمارستان با محیط پیرامونش، از راهکارهای معماری تاریخی ایران استفاده شده است. طراحی میانسرا و ایجاد فضای سبز در مرکز بنا، به تعدیل شرایط دمایی، ایجاد سایه روشن و تهویه آن میانجامید. همچنین استفاده از مصالح مناسب هر اقلیم تاثیری قابل توجه در جلوگیری از هدر رفتن انرژی دارد. برای مثال عملکرد خشت و گل به عنوان مصالح اصلی در آب و هوای گرم و خشک نواحی مرکزی ایران، به این صورت بوده تا دیوارها در طول روز گرمای حاصل از تابش آفتاب را در خود ذخیره کرده و در شب با پایین آمدن حرارت و خنک تر شدن هوا، این گرما را به فضای داخلی خانه بازتاب کنند. این اصول معماری تا حد زیادی راهگشای مسیر معماری و طراحی بیمارستان ازگل بوده است.
به دلیل آن که بیمارستان ازگل بنایی، مرتفع و قرار گرفته در مساحتی محدود است، تامین نور و تهویه در فضاهای مرکزی ساختمان در روند معماری داخلی بیمارستان موضوعی مهم و چالش برانگیز بود. برای حل این موضوع از یک آتریوم در فضای لابی استفاده شده است. حضور این آتریوم در طراحی فضای بیمارستان باعث تامین روشنایی راهرو هایی که از لابی مرکزی منشعب شده و از آن نور دریافت میکنند نیز میشود.
در معماری فضای بیمارستان جانمایی پاسیوهایی کوچک در بخش بستری، نور فیلتر شده را به این فضا وارد میکند. نصب سایبانهای افقی و عمودی راه حلی برای کنترل تابش آفتاب به ویژه در طبقات بالاتر است. امکان استفاده مجدد از آبهای بازیافتی و به کار بردن مصالح عایق حرارت از دیگر اصول پایداری به کار برده شده در معماری بیمارستان ازگل محسوب میشوند.
اصول به کار برده شده در معماری و طراحی بیمارستان برای تامین آسایش بیماران و کارکنان
همانطور که پیشتر هم اشاره شد، به دلیل ترس و استرسی که اغلب مراجعه کنندگان به بیمارستان با آن دست به گریبان هستند و همچنین مدت زمان طولانی که کارکنان و بیماران در این فضا سپری میکنند، طراحی بیمارستان و به ویژه معماری داخلی آن دارای اهمیت بسیار زیادی است. بسیاری از بیماران پس از گذراندن دوره درمان و ترخیص، از تجربه نه چندان خوشایند خود در این محیط یاد میکنند. راهروهای کم عرض، بوی نامطبوع غالب بر فضا، عدم تهویه مناسب و تنظیم نبودن دمای محیط به دلیل نادرست بودن معماری و طراحی بیمارستان، باعث میشوند تا بیماران از دوره درمان به عنوان تجربه حضور در فضایی مانند زندان یاد کنند.
نقش معماری داخلی بیمارستان در روند بهبود بیماران
در کنار ایجاد روشنایی و صرفه جویی در انرژی، از عملکردهای دیگر پاسیوها و آتریوم در طراحی بیمارستان ایجاد حس نشاط و آرامش از طریق همجواری با فضای سبز و بهره مندی از هوای تازه است. استفاده از رنگهای روشن و شاد و مبلمان و موتیفهای دکوراتیو مناسب، بخشی دیگر از برنامه معماری داخلی بیمارستان ازگل در کاهش اضطراب بیماران و بهبود عملکرد کارکنان است. طی کردن مدت زمان درمان و سپس نقاهت، در محیطی باز و روشن که در جبهه های مختلف دارای گشودگی و منظر مناسب است و همجواری با فضای سبز در سطوح مختلف ارتفاعی در معماری فضای بیمارستان که موجب ایجاد تهویه و جریان هوای تازه میشود، همگی از جمله عوامل مهمی هستند که هم موجب تسریع روند بهبود بیماران شده و هم عملکرد کارکنان را افزایش میدهد.
طراحی بیمارستان 206 تختخوابی ازگل رویکرد و نگاهی جدید را در برخورد با معماری فضای بیمارستان ارائه می دهد. در معماری فضای بیمارستان تنها حل کردن عملکردهای مختلف در مسیر طراحی مد نظر نیست. بلکه تجربه مراجعین و کارکنان در برخورداری از کیفیت فضایی مناسب در اولویت اصلی قرار دارد. ارتباط و تعامل درست بنا با محیط و بستر خود موضوع مهم دیگری است که در روند طراحی بیمارستان مورد توجه قرار گرفته است. همچنین به کارگیری اصول معماری پایدار در معماری و طراحی بیمارستان ازگل، به افزایش عمر آن کمک کرده و آسیبهای ناشی از ساختمان به محیط زیست را به حداقل خواهد رساند.
سن رافائل؛ طراحی بیمارستانی آگاه به انرژی
موقعیت مکانی: میلان، ایتالیا
تاریخ طراحی: 2021
معمار: گروه معماری ماریو کوچینلا
مساحت: 40000 متر مربع
بیمارستان 284 تختخوابی سن رافائل یک مجموعه درمانی بینالمللی است. معماری فضای بیمارستان به گونهای است که علاوه بر فعالیتهای درمانی، محلی برای گرد هم آوردن تحقیقات علمی و تدریس نیز محسوب میشود. ساختمان 10 طبقه بیمارستان بخشی از یک مجموعه پزشکی است که در حاشیه مرکز شهر میلان واقع شده است. سایر ساختمان‌های این مجموعه مربوط به دهه‌های 1970 و 1980 هستند و از نظر معماری دامنه وسیعی دارند. بنابراین نیاز به ایجاد یک قلمرو شهری منسجم تر برای این سایت متراکم وجود داشت. برای بهبود عملکرد معماری ساختمان، در طراحی حجم، نما و معماری داخلی بیمارستان از اصول و قواعد یکسانی پیروی شده است.
معماری بیمارستان سن رافائل، ظاهری استوار به آن بخشیده و به همین دلیل در میان مردم "کوه یخ" لقب گرفته است. این نام مستعار به خوبی با شکل ارگانیک و ظریف ساختمان کار می کند. چرخش ملایم حجم در طراحی بیمارستان، به خوبی با چشم انداز شهری تطابق پیدا کرده است.
طراحی بیمارستان هم در فضاهای بیرونی و هم داخلی، جزییات و ویژگیهای مختلفی را شامل میشود که نشان از حساسیت و اهمیت معماری فضای بیمارستان برای طراحان دارد. ریتم دیوارهای پردهای و سفید رنگ نما، حس آرامش را به بیننده القا میکند. مصالح به کار رفته در طراحی نما نور را در روز به بازی گرفته و ساختمان در شب کاملا روشن است.
در معماری و طراحی بیمارستان پایهای با کاشی‌های خاکی رنگ در نظر گرفته شده تا بدنه اصلی روی این سکو قرار بگیرد. این پایه دارای یک طبقه بوده و بزرگترین مرکز اورژانس کشور ایتالیا را در خود جای داده است. همچنین یک بلوک جراحی با بیست اتاق عمل در زیر سطح زمین قرار دارد که شامل دو واحد جراحی مغز و اعصاب و مجهز به پیشرفته ترین امکانات روز است. اهمیت بالای این بخش از بیمارستان در حجم بیرونی و نما نیز نمود پیدا کرده و تفکیک بدنه از پایه در معماری بیمارستان موجب تاکید بر آن شده است.
اصول پایداری به کاربرده شده در معماری و طراحی بیمارستان سن رافائل
از ویژگیهای مهم در طراحی و ساخت بیمارستان سن رافائل، توجه به معماری پایدار است. نمای این بیمارستان نقشی کلیدی را در کاهش مصرف انرژی بر عهده دارد. صفحات سرامیکی که به شکل عمودی در طراحی نما به کار رفته، موجب تغییر جهت تابش نور خورشید شده و از شدت آن میکاهد. همچنین این صفحات در معماری بیمارستان علاوه بر از جلوگیری از ورود ذرات گردوغبار، به حفظ گرمای فضای داخلی و کاهش مصرف انرژی نیز منجر میشود. تا 60 درصد ارتفاع نما از صفحات عایق مات استفاده شده که عملکرد ساختمان را در حفظ انرژی بهبود میبخشد. ویژگی مهم این صفحات این است که در نگاه اول قابل تشخیص نبوده و به یکپارچگی نمای بیمارستان آسیب نمیرساند.
ماریو کوسینلا می‌گوید: «هدف ما در معماری بیمارستان سن رافائل، رسیدن به یک ساختمان خوب است که راحتی بیماران را تا حد زیادی بهبود بخشد. ساختمانی که به انرژی بسیار کمی برای تولید گرمایش و سرمایش و حفظ آن نیاز داشته باشد. بخش جراحی و اورژانس در معماری فضای بیمارستان، قطعا یکی از پروژه هایی است که تعهد استودیو به پایداری را به بهترین شکل نشان میدهد. نحوه برخورد با پوسته بیرونی ساختمان در معماری و طراحی بیمارستان سن رافائل نماد بارز این موضوع است».
معماری داخلی بیمارستان سن رافائل
آسایش بیماران در نحوه معماری فضای بیمارستان و همچنین کارایی و سرعت خدمات رسانی در آن بسیار مهم بوده است. ادغام تکنولوژی و هنر طراحی باعث شده است تا معماری داخلی بیمارستان، فضایی آرام و راحت را برای مراجعین خود به وجود آورد. برخوداری تمام فضاها از نور کافی، دید مناسب به بیرون و استفاده از تراسهای سبز در طراحی فضای بیمارستان، باعث افزایش رضایت بیماران و کارکنان بیمارستان شده است.
طراحی بیمارستان در مسیر پاسخ به یک مسئله
بیمارستان و به طور کلی فضاهای درمانی در مقایسه با سایر کاربریها از اقبال کمتری در بهره مندی از خلاقیتهای معمارانه روبرو هستند. در حالی که معماری فضای بیمارستان به دلیل شرایط خاص مراجعه کنندگان و ارتباط کامل با سلامت آنها، نیازمند توجهی ویژه در مرحله مطالعات پیش از طراحی، کانسپت پردازی، طراحی فضاهای داخلی و خارجی و سپس اجرا هستند. هر طرح معماری به مثابه پاسخی است که به یک مسئله داده میشود. مسئله معماری اغلب تغییراتی تدریجی در طول سالیان طولانی دارد. اما دامنه پاسخهایی که به آن داده میشود از گستردگی و تنوع بیشتری برخوردار است. زیرا رویکرد هر معمار در مواجهه با طرح و خلاقیت او منحصر به فرد است. در نظر داشتن استانداردهای طراحی فضای بیمارستان و ادغام آن با خلاقیت و نوآوری های معماری، منجر به پاسخی درست و نتیجه ای مطلوب در معماری و ساخت بیمارستان خواهد شد.