امتداد کناره دریا در شهرهای ساحلی، موقعیت فضایی برجسته و منحصر به فردی را ایجاد میکند که نقش عمدهای در ارتقای کیفیت محیطی، اجتماعی و بصری شهر بر عهده دارد. نوارهای ساحلی علاوه بر ایجاد فضاهایی یکپارچه با طبیعت و حفظ حیات جانوری، به عنوان مکان هایی ویژه برای خلق فضاهای جمعی و خاطره انگیز محسوب میشوند که در شکلگیری هویت منظر شهری تاثیر قابل توجهی داشته و از همین رو طراحی نوار ساحلی تاثیری مستقیم بر ساختار شهر، کیفیت اکولوژیک و نحوه زندگی مردم ساکن در آن منطقه دارد.
در بستر افزایش توجهات جهانی به ابعاد مختلف توسعه پایدار و مسائل مربوط به کیفیت زندگی انسانها، تلاش برای دستیابی به پایداری اجتماعی در قالب طراحی و اجرای شهرک ساحلی اهمیت بیشتری یافته است. این شهرکها هم به صورت منطقه ای مسکونی برای اقامت دائمی طراحی میشوند و هم به دلیل وجود جاذبه های طبیعی و به طور خاص حضور در کنار دریا، به عنوان هتل و مقاصد گردشگری محسوب میشوند. باید توجه داشت که در هر دو صورت، همواره در طراحی و اجرای شهرک ساحلی دو موضوع مهم پیش روی معماران وجود دارد:
حفظ حریم خصوصی: فارغ از نوع کاربری یک بنا، حفظ حریم خصوصی یک خواسته غریزی در میان انسانها محسوب میشود. این موضوع در فضایی مانند ویلا که غالبا به تفریح و استراحت اختصاص دارد، بسیار پررنگ تر است، زیرا بدیهی است که کسی علاقهای به حضور در میان دهها نگاه در هنگام چرت زدن کنار استخر ویلایش نداشته باشد.
دید به دریا: مهمترین ویژگی یک شهرک ویلایی حضور در کنار دریا و برخورداری از محیط طبیعی آن است. داشتن دید مطلوب به سمت دریا به طور قطع اولین انتظاری است که از یک ویلای ساحلی وجود دارد. بنابراین جهت گیری و شیوه جانمایی توده های حجمی برای حفظ منظره دریا، یکی از مهمترین چالشها در طراحی و اجرای شهرک ساحلی محسوب میشود.
برای درک بهتر این موضوع در ادامه به بررسی دو شهرک ساحلی در لبنان و تایلند خواهیم پرداخت. شهرک ساخته شده در لبنان برای کاربری دائمی تعریف شده است و ساکنان آن به مثابه شهروندان یک منطقه محسوب میشوند. به عکس، نمونه واقع در تایلند، هتلی است که به صورت یک شهرک ویلایی با طراحی مدرن شهرک ویلایی ساخته شده و یکی از جاذبه های گردشگری این منطقه محسوب میشود. وجود دغدغههای یکسان و استفاده از قابلیتهای فرمی که برای حل مسئله معماری مورد استفاده قرار گرفته است، نکته مهم در این دو پروژه است که در ادامه به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد.
طراحی و اجرای شهرک ساحلی Marea یک برنامه توسعه 60 واحدی در ساحل مدیترانه و در خارج از شهر البترون (یک سکونتگاه مسکونی در شمال لبنان) است. ایده مالک برای این سایت، در پیش گرفتن یک رویکرد کاملا متفاوت برای توسعه در لبنان با ایجاد یک پروژه مسکونی بود که در آن مساحت بلوکها از واحدهای استودیویی تا خانههای دوبلکس و ویلاهای مستقل متفاوت است. همچنین برخورداری هر کدام از واحدهای مسکونی در طراحی و اجرای شهرک ساحلی از بهترین دید ممکن به سمت دریای مدیترانه نیز موضوع مهمی بود که در آغاز فرآیند ایده پردازی و طراحی مورد توجه قرار گرفت. Marea همچنین تلاشی برای به تصویر کشیدن چیزی است که در لبنان بسیار منحصر به فرد است: طبیعت شگفت انگیز لبنان که به ویژه در حد فاصل کوه تا دریا قابل مشاهده است. بنابراین با توجه به ویژگیهای بستر و زمینه و با استفاده از توپوگرافی سایت، میان طبیعت و معماری پیوندی محکم برقرار شده است. بلوکهای این شهرک در چهار ردیف پلکانی به نحوی جانمایی شدهاند که از یک شیب تند به سمت ساحل حرکت کرده و هر چه به پایین حرکت کنیم، بر متراژ خانه ها افزوده می شود
در حالی که براساس برنامهای از پیش تعریف شده برای این پروژه، معماری با منظره ادغام شده است، منظره نیز در جای جای سایت به معماری تبدیل میشود. همانند حرکتی دائمی دایره یین و یانگ، طبیعت و معماری در یک چرخه بدون توقف و به طور مدام به یکدیگر تبدیل شده و تمام بخشهای این شهر را شکل میدهند. در طراحی و اجرای شهرک ساحلی Marea تمام خانه‌ها در هندسه‌ای پیچیده از چین‌های کاشته‌شده و مثلثی قرار گرفته‌اند که خیابان‌ها، پاسیوهای چوبی، استخرهای شنا و باغچه ها را ایجاد میکنند. فرم شیبدار زمین این امکان را فراهم کرده است که تمامی واحدها دارای منظر بدون مانع بوده و هر مالک از دسترسی به ساحل عمومی از طریق مجموعه ای از رمپها، پله ها و خیابان هایی که واحدها را به هم متصل میکند، لذت میبرد.
با وجود تراکم بالای سایت، واحدهای مسکونی از حریم خصوصی قابل توجهی برخوردار هستند. هر واحد در طراحی و اجرای شهرک ساحلی Marea دارای یک فضای نشیمن است که به یک پاسیو خصوصی با یک استخر خصوصی و یا مشترک باز میشود. در داخل سایت، ساکنان در امتداد خیابان‌های کم عرض که در کناره‌های شهرک و بین بلوکهای ویلا به سمت پایین سرازیر میشوند و گردش میکنند، درست مانند یک شهر مدیترانه‌ای کلاسیک، همسایه‌ها در حالی که مسیر خود را از میان منظره ساخته شده طی میکنند، توقف کرده تا با یکدیگر گپ بزنند.
Marea به عنوان یک جامعه کوچک پر رونق، به طور کامل مورد سکونت واقع شده و برخی از ساکنان به طور تمام وقت در آنجا زندگی میکنند. یکی از مهمترین دلایل موفقیت پروژه طراحی و اجرای شهرک ساحلی Marea ارائه یک بازتعریف از زندگی اجتماعی در عین حفظ تفاوتهای فردی و حریم خصوصی است. رستوران عمومی این شهرک در ساحل، به مقصدی برای مردم از سراسر کشور تبدیل شده است و شب‌ها به خیابان‌ها و معابر زندگی بیشتری می‌بخشد.
مطلب پیشنهادی: طراحی و ساخت شهرک ویلایی
he X2 Pattaya Oceanphere یک شهرک ویلایی است که در پاتایا؛ یک شهر ساحلی توسعه‌یافته با مقاصد گردشگری تفریحی، هتل‌ها و اقامتگاههای زنجیره‌ای واقع شده است. این سایت رو به خلیج تایلند و در ساحلی مسطح طولانی و بدون زمینهای صخرهای قرار گرفته است. زبان معماری در طراحی و اجرای شهرک ساحلی he X2 در راستای ایجاد یک منظره مصنوعی توسط انسان با استفاده از مصالح بومی و روشهای نوین است.
این سایت بر روی یک زمین شیبدار ملایم و با فاصله 500 متری از خط ساحل واقع شده است. بلوکهای شهرک به دنبال شیب زمین و با حداقل تغییر در بستر خود چیده شدهاند و طبقه دوم ویلاها از منظره اقیانوس بهره مند است. هر ویلا در طراحی و اجرای شهرک ساحلی he X2 به دو قسمت مجزا تقسیم شده و دارای دو تیپ تک خواب و دو خواب (دو طبقه) است. یک بخش پلان به نشیمن و اتاق خواب اختصاص داشته و در بخش دیگر فضاهای خدماتی جانمایی شدهاند. نشیمن همانند یک فضای باز طراحی شده است و پنجره های کشویی آن، امکان دو برابر شدن فضا و یا بسته و محصور شدن را فراهم میکنند. بخش خدماتی نیز در یک حجم صلب صخره مانند بتنی قرار گرفته است.
تعریف محصوریت در ویلاهای این شهرک، یکی از مهمترین ایدههای طراحی آن است که توسط نحوه تعامل و ارتباط احجام با یکدیگر صورت گرفته است. در پردازش و نحوه چیدمان احجام، بلوکها به صورت یکی در میان، کمی به عقب و جلو حرکت کرده و توده خدماتی در میان هر دو جفت ویلا مشترک است. این توده با حرکت به سمت جلو و قسمت ورودی به یک دیوار بتنی تبدیل شده و بدین ترتیب نشیمن و استخر مقابل آن کاملا محصور بوده و به خارج از ویلا دید ندارد. همچین حیاط هر بلوک در طراحی و اجرای شهرک ساحلی he X2 توسط گیاهان انبوه پوشیده شده که موجب افزایش حریم و محصوریت گردیده است.
شاخصهای متعددی وجود دارند که میتوانند موفق بودن یک پروژه با موضوع طراحی و اجرای شهرک ساحلی را مشخص کنند؛ بسته به این که این شهرک در چه بستر جغرافیایی و فرهنگی قرار دارد، میتوان تا حد زیادی خواسته های مردم را پیشبینی کرده و تا جای ممکن به اجرا رساند. اما باید در نظر داشت که در میان تمام این عوامل و فارغ از فرهنگ و جغرافیا، تمام انسانها تمایل دارند که از حریم خصوصی خود محافظت کرده و مانع دید به درون آن شوند؛ موضوعی که به عنوان مهمترین ویژگیها در طراحی و اجرای شهرک ساحلی Marea و he X2، در عین حال که یکی اقامتگاه دائمی بوده و دیگری اقامتگاه موقت، مورد توجه قرار گرفته است.
طراحان در این دو پروژه با استفاده از ایده های فرمی منحصر به فرد خود تلاش کردهاند تا حداکثر حریم را برای ساکنان فراهم کنند و به طور همزمان مانع دید آنها به سمت دریا نشوند. از طرف دیگر باید توجه کرد که آنچه موجب موفقیت پروژه Marea شده، پیش بردن موازی موضوع حریم و حفظ روابط اجتماعی ساکنان این شهر است. به عبارت بهتر شاید در یک اقامتگاه گردشگری، روابط اجتماعی میان مردم در اولویت اول نباشد. بلکه ساکنان این اقامتگاهها ترجیح میدهند مدت زمان سفر خود را در یک فضای آرام سپری کنند. اما زمانی که صحبت از شهر و زندگی دائمی به میان می آید، توجه توامان به حریم خصوصی شهروندان و برقراری روابط اجتماعی میان آنها در اولویت نخست قرار میگیرد.