پایداری را میتوان کلید واژه معماری عصر حاضر دانست. امروزه هیچ طراح و معماری را نمیتوان یافت که بدون در نظر داشتن اصول پایداری و رویکردی آینده نگر دست به قلم ببرد. فارغ از مقیاس و کاربری یک بنا، آنچه به یک اثر معماری اعتبار بخشیده و آن را به طرحی ماندگار تبدیل می کند، میزان توجه به آینده کره زمین و محیط زیست در تمام مراحل طراحی و ساخت است. یک ساختمان چه خانه ای کوچک در دهکده ای دورافتاده باشد، چه پایگاه فضایی، زمانی کارآمد محسوب میشود که حداقل آسیب را به محیط زیست وارد کرده و خود بتواند با تکیه بر تکنولوژیهای نوین، بخش زیادی از انرژی های مورد نیازش را تامین کند.
مطلب پیشنهادی: معماری مدرن ساختمان
آپارتمانهای مسکونی یکی از رایج ترین گونه های ساختمان سازی در تمام جهان است که همواره نیاز به طراحی و ساخت آن در تمام مناطق وجود دارد. شاید تا همین چند دهه گذشته، طراحی آپارتمانها، موضوعی ساده وپیش پا افتاده تلقی میشد اما امروزه با توجه به پررنگ شدن موضوع بحران انرژی و تاکید روزافزون بر آن، معماری مدرن آپارتمانها با گذشته تفاوت چشمگیری داشته و استانداردهای متعددی در آنها مد نظر قرار داده میشوند.
نمونه هایی که در ادامه مورد بررسی قرار گرفتهاند، سه نمونه از جدیدترین آپارتمانهای ساخته شده در نقاط مختلف دنیاست که با وجود فاصله مکانی از یکدیگر، اهدافی مشترک داشته و همگی بر محافظت از حیات در کره زمین تاکید دارند.
آپارتمان مسکونی Vélizy Morane Saulnier توسط گروه معماری DREAM در فرانسه طراحی شده است. اختصاص فضاهای باز گسترده و تراس هایی پرعمق دیدی وسیع را برای هر خانه به سمت پارک جنگلی 2200 متر مربعی در قلب سایت فراهم میکند. مهمترین هدف در معماری مدرن آپارتمانهای Vélizy، نگاه به آینده و حفظ منابع طبیعی از طریق به کارگیری اصول معماری پایدار در تمام مراحل طراحی و ساخت است. اما نکته مهم در این آپارتمانها این است که اصول پایداری به کار رفته در آنها در ظاهر بیرونی ساختمان و چگونگی ترکیب حجم و شکلگیری نما نیز موثر بوده است. مبانی نظری طراحی و نمود بیرونی آن در بنا را می بایست نقطه عطف معماری مدرن آپارتمانهای Vélizy دانست.
مطلب پیشنهادی: طراحی مدرن نما
این پروژه شامل دو ساختمان با حداقل تولید کربن و سازگار با شرایط اقلیمی منطقه است. مصالح اصلی به کار رفته در این آپارتمانها، چوبهای چند لایه متقاطع و یا به اختصار CLT است. این چوب برای کف، نما و دیوارها از طبقه اول به بالا ساخته شده و ترکیبی از طراحی زیست اقلیمی، کنترل مصرف انرژی و ذخیره کربن را موجب میشود. علاوه بر این، CLT ترکیبی است که حداقل میزان ضایعات را در طی فرآیند ساخت داشته و به کمترین نیروی انسانی و زمان برای نصب نیاز دارد. زیرا سازه چوب جامد CLT در کارخانه به صورت پیش ساخته آمده میشود که مدت زمان اجرای سازه را به نصف کاهش میدهد. از طرفی برای حمل چوبها از کارخانه تا محل اجرای پروژه، در مقایسه با بتن به 6 تا 8 کامیون کمتر نیاز است که خود موجب کاهش سروصدا و مزاحمت برای همسایگان در زمان ساخت و اجرا است. کفسازی بالکنها تماما از اضافات به دست آمده در حین برش زدن صفحات CLT صورت گرفته است. همچنین پنلهای خورشیدی نصب شده بر روی پشت بام، بهره برداری از منابع انرژیهای تجدیدپذیر در دو ساختمان را به حداکثر میزان ممکن رسانده است.
فرم نهایی در معماری مدرن آپارتمانهای Vélizy در کنار استفاده از رنگهای روشن و گرم، حالتی آرام و منسجم با زمینه به آن بخشیده است. مکعب شیری رنگ بدنه به مثابه تنه استوار درختی است که در میانه سایت جای گرفته و ستونهای استوانه ای باریک که با آهنگی نامنظم تراسها را در طبقات مختلف به یکدیگر متصل می کنند تداعی کننده شاخه های آن هستند. برگهای این درخت سفید، نردههای کرم رنگ و باریکی است که در مقابل تراسها قرار گرفته و در گوشه ها با بیرون زدگی از بدنه اصلی ساختمان، بر فرم نامنظم برگ درختان تداعی میکند. سایبان افقی نردهای در بالاترین طبقه ساختمان، نقطه اوج این فرم درخت مانند است که با ایجاد سایه روشن بر بدنه، ترکیب منسجم آپارتمانها با طبیعت سایت را به اوج خود میرساند.
معماری مدرن آپارتمانهای مسکونی Mannoury در هلند شامل دو ساختمان با تمرکز بر به حداقل رساندن میزان کربن دی اکسید وارد شده به محیط زیست است. رویکرد پایدار این آپارتمانها بدان جهت دارای اهمیت است که برخلاف بیشتر طراحیهای پایدار تنها به نصب سلولهای خورشیدی اکتفا نکرده و تدابیر مختلفی برای رسیدن به ساختمانی همگام با محیط زیست در نظر گرفته شده است.
Mannoury ساختمانی بدون کربن است که ماموریت دارد نشان دهد چگونه می‌توانیم شهرهایمان را خنک‌تر، پایدارتر و قابل زندگی‌تر کنیم. جزئیات طراحی شده برای این آپارتمانهای مسکونی، نشان از توجه ویژه معماران آن به دغدغه های محیط زیستی در تمام بخشهای این پروژه پیشگام دارد.
در وهله اول توجه به استحکام بنا مدنظر بوده است. استفاده از سازه شبکه ای که در نما نیز خود را نشان داده و تکیه گاه اصلی ساختمان نیز محسوب می شود، موجب به وجود آمدن پلانی آزاد در هر طبقه شده که در دراز مدت امکان تغییر کاربری را برای این ساختمان فراهم میکند و رویکردی آینده نگر را به آن میبخشد.
در معماری مدرن آپارتمانهای مسکونی Mannoury سلولهای خورشیدی هم در تراسها و هم در بام ساختمان نصب شدهاند تا انرژی مورد نیاز بخشهای مختلف آن را فراهم آورند. هر آپارتمان با استانداردهایی بالا طراحی شده و دارای پنجره های وسیع و بالکن سبز است که به طور خودکار توسط یک سقف هوشمند آبیاری میشود.
سقف هوشمند در معماری مدرن آپارتمانهای Mannoury ترکیبی است از گیاهان و فضای سبز، تصفیه کننده آب باران و حمام و پنلهای خورشیدی. سقف و بالکنها در تمام طول سال سبز هستند و آب باران و حمام پس از تصفیه، فضای سبز پشت بام را آبیاری کرده و به طور خودکار با نفوذ به تمام بالکنها، به گیاهانی که با دقت انتخاب شدهاند زندگی میبخشد. به طور کلی بامهای سبز که نقش جمع آوری آب را نیز برعهده دارند، عملکردی چشمگیر در کاهش دمای هوا داشته و میزان تولید کربن دی اکسید را به صفر میرساند.
آپارتمان مسکونی Leyhof، استودیوی معماری Ard Hoksbergen + Workshop Architecten
در میان معماری مدرن آپارتمانها، لیهوف یک ساختمان مسکونی پایدار در لاهه است که ایده طراحی آن بر مبنای ایجاد یک محیط زندگی سبز و پیش بینی آینده ی سالم برای ساکنان شکل گرفته است. سایت این بنا در مجاورت یک باغ و منطقه زیستی حفاظت شده قرار دارد که شرایط را برای برخورداری آپارتمانها از چشم انداز و هوایی مطلوب فراهم کرده است. این فضای سبز همچون نواری یکپارچه و بدون عبور از جاده بر شکل گیری مسیر پیاده تاثیرگذار بوده و فضای عمومی پروژه را نیز شکل داده است.
تولید انرژی در معماری مدرن آپارتمان لیهوف بدون نیاز به گاز بوده و گرمایش و سرمایش از یک سیستم ذخیره حرارتی تامین می شود. بام سبز ساختمان محلی برای نصب پنلهای خورشیدی و سیستم جمع آوری و تصفیه آب باران برای آبیاری گیاهان است. برای ادغام هر چه بیشتر ساختمانها و فضای سبز، در جبهه شرقی بنا جعبه هایی برای خفاشها و سایر پرندگانی که در آن منطقه زندگی میکنند، در نظر گرفته شده است. حجم ساختمان صورتی پلکانی دارد: قسمت مرتفع بنا در سمت جنگل واقع شده و بخش نزدیکتر به پارک، به صورت پله پله و شیب دار طراحی شده است. نحوه طراحی حجم علاوه بر افزایش نور خورشید دریافتی توسط خانمها، از ایجاد توده ای صلب و بدون گشودگی نیز جلوگیری کرده است.
آنچه که باعث تمایز معماری مدرن آپارتمان لیهوف شده، حضور مردم در جلسات طوفان فکری پیش از آغاز طراحی برای بیان انتظارات خود در رابطه با یک محیط زندگی ایده آل است. تعدادی از ایده های اجرا شده در این آپارتمان، انعکاسی از خواسته های مهم مردم است. طراحی آلاچیق هایی در فضای باز و حتی پیشبینی فضاهای جمعی در لاندری با تاکید بر گسترش روابط اجتماعی میان ساکنان آپارتمان شکل گرفته است.
حیات آینده کره زمین دارای چنان اهمیتی است که بدون شک در حوزه ساخت وساز هیچ موضوعی به اندازه نوع تعامل بنا با محیط پیرامونش و نحوه تاثیرگذاری بر محیط زیست مورد توجه نیست. پیشرفت علم و تکنولوژی ثابت کرده است که یک ساختمان می تواند به موجودی زنده تبدیل شده و هر آنچه برای حیات بدان نیاز دارد را خود تامین کند. این موجود زنده به کمک سیستمهای مختلف توانایی تامین انرژی مورد نیاز برای سرمایش و گرمایش را به طور کامل داشته و از سوختهای فسیلی نیز بی نیاز است. بدیهی است که به دنبال این موضوع، میزان آلودگی ناشی از انرژیهای تجدیدناپذیر نیز به صفر میرسد. همچنین بازیافت آب حمام و جمع آوری آن در کنار آب باران برای سیراب کردن بام و همچنین سایر فضاهای سبز ساختمان علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب، موجب کاهش دمای هوا در شرایط بحران گرمایش زمین میشود. شاید نقش یک ساختمان به تنهایی در تغییرات آب و هوایی کره زمین ناچیز به نظر برسد اما اگر تک تک ساختمانها بتوانند با استفاده از بامهای هوشمند، به خنک سازی جریان هوا در پیرامون خود کمک کنند، در مقیاسی کلان دیگر نمیتوان نقش ساختمانها در جلوگیری از افزایش دمای کره زمین را ناچیز دانست.
موضوع قابل توجه دیگر که شاید در پروژه های مختلف کمتر مورد توجه قرار میگیرد، استفاده از پلانهای آزاد در معماری مدرن آپارتمان است؛ پلان هایی که به دلیل انعطاف پذیری فضایی بالای خود، به راحتی امکان تغییر کاربری داشته و در صورت لزوم تنها با تغییر مبلمان و نه با نوسازی و مرمت، میتوانند خدمات جدیدی را به کاربران خود ارائه دهند. انعطاف پذیری ساختمان به لحاظ کاربری در طولانی مدت یکی از موضوعات مهم پایداری محسوب میشود که در صورت توجه به آن، موجب افزایش عمر یک بنا خواهد شد.